بررسی عوامل مؤثر بر وضع اقتصادی کشاورزان در دورۀ صفویان

چکیده یکی از مسائل مهم در نظام زمینداری صفویان، چگونگی وضعیت اقتصادی و زیستی کشاورزان است که ابعاد آن چنان‏که باید مورد مطالعۀ قرار نگرفته است. از این رو، باید دید که مهمترین عوامل تاثیر گذار بر وضعیت اقتصادی کشاورزان کدامند؟ چه تاثیری بر این وضعیت داشته و شرایط اقتصادی کشاورزان در این دوره چگونه بوده است ؟ برای بررسی پرسش‏هایی از این دست، چند عامل مؤثر در این رابطه، مانند مسألۀ مالکیت خصوصی کشاورزان، چگونگی نظام مزارعه در روابط مالک و زارع، کم وکیف رژیم مالیاتی مورد مطالعه قرار ‏گرفتند. بررسی تاثیر این عوامل نشان می‏دهد که اولا کشاورزان عادی نمی‏توانستند خود مالک زمین شوند تا بیشتر از تولیدات خود بهره مند شوند. دیگر این‏که در نظام مزارعه نیز، در بهترین شرایط، حتی به نیمی از محصول هم دست نمی‏یافتند. چنین وضع دشواری، همراه با فشار انواع مالیات‏ها و تحمیلات منجر به فقر روز افزون کشاورزان تا پایان دورۀ صفویان گردید.